De plaats waar de drie zijden van het dak van een boerderij of schuur bijeenkomen, is van oudsher een kwetsbaar punt in de constructie. In Friesland werd het uiteinde van de nokbalk tegen regen en wind beschermd door een driehoekig bord, dat inmiddels het traditionele uilenbord is (ûleboerd in het Fries) zoals we hem tegenwoordig kennen.
De boeren wilden graag dat er uilen in hun schuur konden nestelen omdat het goede muizenvangers zijn. Daarom zaten er gaten in het uilenbord; de vogels konden de ruimte tussen het bord en het dak gebruiken voor een nest. Echter, het ronde gat in de driehoek wat toegang zou bieden aan de uilen en andere vogels is tegenwoordig vaak met een rozet of kruis afgesloten.
Het gebruik van het uilenbord is al oud; op schilderijen uit de 18e eeuw zie je de uilenborden al. De oudste vermelding stamt uit 1696. In Friesland komen zes verschillende typen voor, in het zuidwesten van de provincie rijker versierd dan in het noorden. De vorm van het bord verschilt van streek tot streek.
Het verticale gedeelte van uilenborden wordt makelaar genoemd. In dit gedeelte vindt u ook meestal de meeste symbolische berichten.
Uitleg uilenbord
In het driekantige bord zit soms een rond gat, af en toe een kruis. Dit gat wordt het uilengat genoemd. (Fries: ‘ûlegat’). De zwanehalzen zijn voorstellingen van knobbelzwanen. (Cygnus olor). Dit is namelijk de enige zwanesoort die zijn hals in een S-vorm vertoont. De zwaan op het uilenbord heet in het Fries ‘swannehâls’.
Uilenbord per streek
In Friesland komen zes verschillende typen uilenborden voor, in het zuidwesten van de provincie rijker versierd dan in het noorden. De vorm van het bord verschilt van streek tot streek.
- De bouwhoek
- Westergo
- Hennaarderadeel
- Midden-Friesland
- De Wouden
- De Zuid Westhoek
Regio Zuid westhoek
Op de makelaar van deze uilenborden komt een open gedeelte voor, ook wel de harp genaamd. Een ander benaming is de “fiif ekers” ofwel “de vijf akkers”. Deze harp kan in het groen of in wit zijn uitgevoerd, als aanduiding van het eigendomsrecht van de boerderij of schuur. Een groene harp wilde zeggen, dat de boer eigenaar was van de boerderij en een witte harp duidde op een pachtboerderij.
Het zonnerad in de driehoek wordt hier opgevuld met het vogeltje, dat beschouwd wordt als een algemeen vruchtbaarheidsteken bij uilenborden.